Vest: Na današnji dan - 14. Jun -

Na današnji dan - 14. Jun -

14/06/2021
Kultura
0

1645. godine - U građanskom ratu u Engleskoj snage parlamentarista pod vođstvom Olivera Kromvela i Tomasa Ferfaksa, kod Nejzbija, porazile vojsku monarhista lojalnu kralju Čarlsu Prvom, koju je predvodio princ Rupert od Palatinejta. Kralj je potom zarobljen, revolucionarni sud ga je osudio na smrt i pogubljen je 1649. godine.

1777. godine - Kongres SAD prihvatio zastavu "zvezda i pruga", kao zvanično državno znamenje.

1789. godine - Engleski kapetan Vilijam Blaj sa 18 pristalica, posle dramatične plovidbe i više od 3.500 pređenih milja, domogao se ostrva Timor blizu Jave. Pobunjena posada engleskog broda "Baunti", čiji je bio zapovednik, 48 dana pre toga zbacila ga je zbog okrutnosti i ostavila sa pristalicama u vodama kod Tahitija.

1798. godine - Rođen češki istoričar i političar František Palacki, vođa češkog preporoda u 19. veku. Kao lider Federalističke stranke zauzimao se, u skladu sa svojom idejom austroslavizma, za federativno preuređenje Austro-Ugarske. Bio je organizator i predsednik Sveslovenskog kongresa 1848. godine, jedan od osnivača "Matice češke", sekretar "Učenog društva", pokretač i urednik "Časopisa Češkog muzeja". Dela: "Istorija češkog naroda", "Počeci češke poezije, posebno prozodije" napisao sa Pavelom Šafarikom.

1800. godine - Napoleon Bonaparta na čelu francuske vojske pobedio austrijske trupe kod Marenga i ponovo osvojio Italiju.

1811. godine - Rođena američka spisateljica Herijet Elizabet Bičer Stou, borac za ženska prava i oslobađanje crnih robova. Romanom "Čiča-Tomina koliba", u kojem je crnačko ropstvo podvrgla snažnoj kritici, doprinela je ukidanju ropstva u SAD.

1837. godine - Umro italijanski pisac Đakomo Leopardi, čija se poezija kreće od pesimističkog stava prema istoriji do kosmičkog pesimizma. Dela: "Pesme", proza "Dijalozi i eseji", "Zibaldon", dnevnik "Misli".

1894. godine - Rođena Ljubica Janković, srpski etnomuzikolog, saradnik Etnografskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti i član više međunarodnih ustanova za izučavanje narodne kulture. Sa sestrom Danicom je prikupila oko 900 narodnih igara s melodijom i mnoštvo običaja. Objavile su delo u sedam tomova "Narodne igre".

1904. godine - Umro srpski pisac Jovan Jovanović - Zmaj, član Srpske kraljevske akademije, liričar bogate invencije, prema oceni književne kritike "pesnički izraz duhovnog i duševnog života srpskog naroda" u drugoj polovini 19. veka. Osnovnu školu je učio u rodnom Novom Sadu, gimnaziju u Halašu i Požunu (danas Bratislava), a maturirao je u slovačkoj Trnavi. Pre medicine, koju je završio u Pešti, studirao je prava u Pešti, Pragu i Beču. Radio je kao lekar u Novom Sadu, Pančevu, Sremskim Karlovcima, Futogu, Beogradu, Zagrebu i Beču, a u Beogradu je od 1890. godine do 1898. godine bio dramaturg Narodnog pozorišta. Pesnički se razvijao pod uticajem srpske narodne poezije i lirike Branka Radičevića. Ispevao je zbirke ljubavnih pesama "Đulići" i "Đulići uveoci" - potresne, elegične ispovesti posle smrti supruge i četvoro dece. Napisao je veliki broj rodoljubivih i izuzetno vrednih političko-satiričnih pesama, a kao dečiji pesnik je neprevaziđen u srpskoj književnosti. Osnovao je i uređivao književni list "Javor", satirične listove "Zmaj", "Žiža", "Starmali" i dečji list "Neven". Prevodio je sa ruskog, nemačkog, mađarskog i engleskog jezika. Ostala dela: obimna knjiga pesama "Pevanija", pesnička legenda "Vidosava Branković", šaljivi komad "Šaran". Od 1957. godine u Novom Sadu se održavaju Zmajeve dečije igre pri Međunarodnom centru književnosti za decu.

1923. godine - Petog dana posle profašističkog udara ubijen premijer Bugarske i vođa Zemljoradničkog narodnog saveza Aleksandar Stamboliski, izuzetno popularan u narodu. Tokom trogodišnje vladavine je sproveo agrarnu i poresku reformu, nacionalizovao neke banke i nastojao da izmijeni unutrašnju i spoljnu politiku dinastije Koburg, zauzimajući se za prijateljstvo sa Jugoslavijom.

1924. godine - Rođen ruski pisac Vladimir Aleksejevič Solouhin, koji je u pesničkim i proznim delima dosledno zastupao ideju o potrebi promišljenog odnosa prema prirodi i zaštiti spomenika ruskog nacionalnog bića. Dela: zbirke pesama "Kako ispiti sunce", "Čovek sa cvećem u rukama", "Živeti na zemlji", "Argument", "Lirika", proza "Vladimirske staze", "Kap rose", "Pisma iz ruskog muzeja", "Vreme za skupljanje kamenja", "Med na hlebu".

1928. godine – Umrla je Emelin Pankherst, britanska sufražetkinja, osnivač Socijalno-političke unije žena 1903. godine. Organizovala je brojne mitinge i demonstracije za žensko pravo glasa zbog čega je osam puta bila u zatvoru.

1928. godine - Rođen argentinski revolucionar Ernesto Če Gevara, koji je postao simbol revolucije u Južnoj Americi, ali i širom sveta, naročito među mladima. Diplomirao je medicinu u Buenos Ajresu 1953. godine, potom otišao u Gvatemalu, pa u Meksiko, gde je upoznao Fidela Kastra, sa čijom ekspedicijom se 1956. godine iskrcao na Kubu. Posle pobede revolucije 1959. godine, postao je ministar privrede, a Kubu je napustio 1965. godine, nameravajući da u Boliviji, gde je ubijen 1967. godine, povede ustanak za oslobođenje Južne Amerike od dominacije SAD i domaće oligarhije. Dela: "Uspomene na kubansku revoluciju", "Dnevnik iz Bolivije".

1933. godine - Rođen američki pisac poljskog porekla Juzef Novak, poznat kao Ježi Kosinski, u čijim delima preovlađuju teme nasilja, surovosti, poniženja i požude. U prvom i najboljem romanu "Obojena ptica" groteskno je opisao zaostalost istočnoevropskog sela u vreme Drugog svetskog rata. Bilo je pokušaja da mu se ospori autorstvo nekih romana objavljenih pod njegovim imenom. Ostala dela: romani "Koraci", "Pilotska kabina".

1936. godine – Umro je ruski pisac Maksim Gorki. Godine 1905. piše proglase protiv vojske, policije, cara i biva zatvoren, a oslobođen je na protest intlektualaca mnogih zemalja. Godine 1906. ilegalno napušta zemlju i ostaje u emigraciji do 1913., gde se bori za obustavljanje svake pomoći carskoj Rusiji. Imao je značajnu ulogu u političkom i kulturnom životu sovjetske Rusije i smatra se osnivačem socijalističkog realizma u ruskoj književnosti. Najpoznatija dela: “Makar Čudra”, “Mati”, “Na dnu”.

1940. godine - Vojska nacističke Nemačke okupirala Pariz u Drugom svetskom ratu.

1941. godine - Predsednik SAD Frenklin Delano Rozevelt u Drugom svetskom ratu naredio zamrzavanje sve imovine Nemačke i Italije u Americi.

1943. godine - U bici na Sutjesci u Drugom svetskom ratu poginuo srpski publicista, novinar i prevodilac Veselin Masleša, narodni heroj, koji se kao gimnazijalac uključio u omladinski i radnički pokret. Studirao je prava u Zagrebu, zatim ekonomiju, sociologiju i političke nauke u Nemačkoj i Francuskoj, odakle je proteran zbog političkog rada. Po povratku u zemlju sa Otokarom Keršovanijem pokrenuo je časopis "Nova literatura". U toku rata je uređivao "Borbu", "Vojno-politički pregled" i "Narodno oslobođenje", a 1942. godine je postao član Izvršnog odbora AVNOJ-a. Dela: studije "Mlada Bosna", "Svetozar Marković".

1946. godine - Umro škotski pronalazač Džon Logi Berd, pionir televizije, koji je 1923. godine izveo prvi prenos TV slike kao crno-bele siluete, a 1925. godine kao slike sa polutonovima. Konstruisao je 1927. godine prvi uređaj za noćno osmatranje pomoću infracrvenih zraka, 1928. godine izveo prvi prekookeanski TV prenos između Londona i Hortsdejla u SAD i prvi konstruisao i prikazao TV program u boji.

1962. godine - U Parizu osnovana Evropska organizacija za istraživanje svemira, prethodnica Evropske svemirske agencije.

1966. godine - Vatikan je objavio aboliciju na Indeks zabranjenih knjiga. Popis dela koje po crkvenoj zabrani katolički vernici nisu smeli da čitaju, 1559. godine je objavio papa Pavle IV.

1968. godine - Umro italijanski pisac Salvatore Kvazimodo, pesnik usamljenosti i prolaznosti stvari, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1959. godine. Dela: zbirke pesama "Vode i zemlje", "Dati i imati", "Miris eukaliptusa", "A veče je tu", "Život nije san", "Utopljena oboa", "Nedostižna zemlja", esej "Pesnik i političar".

1972. godine - Prilikom pada japanskog putničkog aviona "DC-10" na aerodrom u Nju Delhiju poginulo 87 ljudi.

1980. godine - SAD odbacile zahtev evropskih država da Palestinska oslobodilačka organizacija učestvuje u bliskoistočnim mirovnim pregovorima.

1986. godine - Umro argentinski pisac Horhe Luis Borhes, jedan od najvećih pisaca 20. veka, profesor anglosaksonske književnosti i kritičar, direktor Nacionalne biblioteke u Buenos Ajresu. Presudno je obeležio hispanoameričku literaturu i snažno uticao na mnoge pisce u celom svetu. Bio je veoma obrazovan, maštar i sjajan znalac klasičnih jezika i literature. Veoma ironičan, često se pozivao na pseudoistorijske izvore, što je dalo posebnu snagu njegovim tekstovima u kojima se mešaju fantastika i realnost. Saosnivač je više avangardnih književnih glasila, uključujući časopise "Proa", "Prisma" i "Martin Fierro". Dela: zbirke pripovedaka "Univerzalna istorija beščašća", "Maštarije", "Alef", "Izveštaj o Brodiju", "Peščana knjiga".

1990. godine - U rumunskoj prijestonici Bukurešt 10.000 rudara - na nagovor vlasti, kako je tvrdila opozicija - rasturilo šatorsko naselje studenata koji su demonstrirali u centru grada i demoliralo redakcije pojedinih listova i sedišta opozicionih stranaka.

1992. godine – U Beogradu je prvi put posle 45 godina održana litija za praznik Duhova na kojoj je učestvovalo oko 10.000 ljudi predvođenih patrijarhom srpskim Pavlom. Istog dana je u organizaciji Građanskog saveza Srbije nekoliko hiljada Beograđana učestvovalo na manifestaciji “Poslednje zvono” s porukom režimu Slobodana Miloševića da je njegovo vreme isteklo.

1993. godine - Kambodžanski princ Norodom Sihanuk, na osnovu dogovora rivalskih frakcija i mirovnog sporazuma o Kambodži, ponovo postao šef države.

1993. godine - Tansu Čiler postala prva žena premijer u istoriji Turske.

1995. godine - Čečenski islamski teroristi upali u bolnicu u gradu Buđonovsk na jugu Rusije i uzeli za taoce oko 1500 ljudi - nasumice pokupljenih građana i pacijenata u bolnici, među kojima je bilo mnogo dece i žena. U akciji terorista, koje je predvodio Šamilj Basajev - okončanoj pregovorima sa ruskim premijerom Viktorom Černomirdinom posle kojih su taoci oslobođeni, a teroristima omogućeno da se vrate u Čečeniju - poginulo je više od 120 ljudi.

1996. godine - Na Međunarodnoj konferenciji o BiH u Firenci predstavnici Republike Srpske, SR Jugoslavije, Hrvatske, Herceg-Bosne i Federacije BiH potpisali su Sporazum o kontroli naoružanja. U Sporazumu, koji je predviđen Dejtonskim sporazumom, određene su kvote za smanjenje naoružanja u celom regionu.

1998. godine - U terorističkom napadu na policijsko odeljenje u mestu Rakovina kod Đakovice poginuo je policajac Dragan Stamenković, a teže je ranjen policajac Nebojša Vukojčić, a na putu Dečani - Đakovica jača teroristička grupa napala je policiju i u tom napadu jedan policajac je poginuo, a jedan je ranjen.

1999. godine - Deo od 1.200 američkih marinaca ušao je iz Makedonije na Kosovo i Metohiju da bi zauzeo pozicije u delu koji će postati njihova zona.

2003. godine - Rusija je završila povlačenje svog mirovnog kontingenta iz sastava SFOR-a u BiH.

2004. godine - Igumanija manastira Devič potvrdila je da je francuski KFOR vratio kutiju sa svetim moštima, koju je bez znanja i saglasnosti Srpske pravoslavne crkve odneo francuski vojni kapelan Kristijan Venar nakon martovskog pogroma.