Na današnji dan - 13. Mart -
1325. godine – Asteci su osnovali
svoju naseobinu Tenočtitlan, kasnije prestonicu Asteškog carstva, na mestu gde
je današnji grad Sijudad Meksiko.
1567. godine – Nemački plaćenici
koje je unajmila holandska vladarka Margareta od Parme ubili su 2.000 kalvinista.
1572. godine – U Starigradu na
ostrvu Hvar umro je Petar
Hektorović, autor speva “Ribanje i ribarsko prigovaranje”, izuzetno
vrednog književno-istorijskog dokumenta, u kojem je Hektorović, pored
autobiografskih zabeležio i dragocene etnografske podatke, kao i neke narodne
lirske i epske pesme, među kojima i srpsku narodnu pesmu “Kraljević Marko i
brat mu Andrijaš”. Preveo je spev “Remedia amoris” rimskog pesnika Ovidija.
1733. godine - Rođen engleski hemičar i filozof
Džozef Pristli, koji je otkrio kiseonik, amonijak, hlorovodonik, azot-oksid,
ugljen-dioksid i sumpornu kiselinu. Bio je vatreni pristalica Francuske
revolucije i ogorčeni protivnik ateizma prosvetitelja - verovao je u besmrtnost
duše. Dela: "Hartlijeva teorija o ljudskom duhu na principima asocijacije
ideja", "Sokrat i Isus", "Istorija i sadašnje stanje
elektriciteta".
1741.
godine - Rođen austrijski car Josif
Drugi, apsolutista i sin carice Marije Terezije i njen savladar. U interesu
buržoazije, na koju se oslanjao u borbi protiv feudalaca i Rimokatoličke crkve,
proveo je reforme, oslobodivši seljake vezanosti za zemlju i lične zavisnosti
od feudalaca, ali ih je ipak ostavio pod vlašću vlastelinskog suda. Počeo je da
oporezuje i plemstvo i sveštenstvo, a 1781. godine je izdao "Patent o
toleranciji" kojim je nekatolicima dozvolio slobodu veroispovijesti i
pristup u državnu i javnu službu, ali je istovremeno jačao apsolutizam i
provodio germanizaciju. Reforme su posebno pozdravili Srbi u Vojvodini, jer je
trebalo da ih u verskom i građanskom pogledu izjednače sa rimokatolicima.
Zaplašen Francuskom revolucijom, poništio je mnoge reforme, a njegov brat i
naslednik Leopold Drugi je posle smrti Josifa Drugog 1790. godine sve vratio u
pređašnje stanje.
1781. godine – Engleski astronom
nemačkog porekla Vilijam Heršel
otkrio je sedmu planetu Sunčevog sistema, koja je kasnije nazvana Uran.
1809. godine – Posle neuspeha u
ratu s Rusijom i Danskom 1808, oficirskom zaverom zbačen je s prestola švedski
kralj Gustav IV.
1848. godine – Pod pritiskom
demonstracija i pobune u Beču austrijski
kancelar Klemens Meternih podneo
je ostavku. Kancelar je pobegao u Veliku Britaniju, a hiljadama gnevnih
Bečlija koje su opkolile dvor car Ferdinand
I je obećao ustav.
1860. godine - Rođen austrijski kompozitor i muzički
pisac Hugo Filip Jakob Volf, poznat po knjigama pjesama, posebno po
"Knjizi španskih pjesama" i "Knjizi Geteovih pjesama".
Komponovao je solo pjesme na stihove Hajnriha Hajnea, Johana Volfganga Getea,
Jozefa fon Ajhendorfa, španskih i italijanskih pjesnika.
1865. godine – Tokom Američkog gradjanskog
rata Kongres Konfederacije, pod predsednikom Džefersonom Dejvisom, žestokim protivnikom ukidanja
ropstva, doneo je zakon kojim je robovima dozvoljeno, u zamenu za slobodu, da
budu vojnici u južnjačkoj armiji.
1871. godine
- Rođen srpski general i vojni pisac Živko Pavlović, član Srpske kraljevske
akademije, učesnik oba balkanska i Prvog svetskog rata. U Prvom balkanskom ratu
bio je načelnik štaba Primorskog kora, koji je opsedao Skadar, a u Drugom
načelnik Operativnog odeljenja srpske Vrhovne komande. U Prvom svetskom ratu
bio je jedan od najbližih saradnika vojvode Radomira Putnika, a kao pomoćnik
načelnika Štaba Vrhovne komande rukovodio je povlačenjem srpske vojske kroz
Crnu Goru i Albaniju. Na Solunskom frontu je 1916. godine i 1917. godine komandovao
Šumadijskom divizijom. Posle rata je unapređen u čin generala 1919. godine. Iste godine je postao upravnik Vojne
akademije u Beogradu, da bi 1920. godine postao pomoćnik komandanta Prve armijske oblasti i komandant
Jadranske divizijske oblasti. Penzionisan je 1923. godine zbog neslaganja s
kraljem Aleksandrom Prvim Karađorđevićem. Na predlog Jovana Cvijića, izabran je za redovnog člana Srpske kraljevske akademije 1921. godine. Uvršćen u red najvećih vojskovođa srpske i jugoslovenske istorije. Dela: vojne studije "Bitka na
Jadru avgusta 1913. godine", "Opsada Skadra 1912-1913.",
"Bitka na Kolubari" u dva toma, "Beogradska operacija".
1881. godine – U atentatu u
Petrogradu ubijen je ruski car Aleksandar
II. Atentat su izvršili članovi tajnog terorističkog udruženja
“Narodna volja”.
1895. godine - U Njujorku izgorjela laboratorija
srpskog pronalazača Nikole Tesle i tako je nestala ogromna naučna baština koju
je on godinama stvarao.
1903. godine - Rođen srpski geolog Kosta Petković,
profesor Univerziteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti,
upravnik Geološkog zavoda i Geološkog instituta, urednik "Geoloških anala
Balkanskog poluostrva", "Zbornika" i "Glasnika Geološkog
instituta SANU". Objavio je više od 200 naučnih radova i izradio prvu
geološku kartu Jugoslavije po internacionalnoj normi. Dela: "Geološki
sastav i tektonski sklop Suve planine", "Geološki sastav i tektonski
sklop Majdanpeka", "Geologija okoline Dubrovnika",
"Geološka građa Jugoslavije i njen uticaj na obrazovanje rudnih ležišta,
reljefa i razvoj privrede", "Mezozoik Jugoslavije I-IV",
"Trusna katastrofa u Skoplju 26. jula 1963, I-III", "Studija
seizmo-tektonske karakteristike teritorije Crne Gore".
1906. godine – Umrla je Suzan Entoni, začetnica i vođa
pokreta za prava žena u SAD. Napisala je “Istoriju ženskog prava glasa”.
1928. godine – Posle pucanja brane
“St. Frensis”, oko 60 kilometara severno od Los Anđelesa, u vodi koja je
preplavila dolinu utopilo se više od 450 ljudi.
1946. godine – Pripadnici
jugoslovenske službe Državne bezbednosti uhapsili su generala i komandanta
kraljevske vojske u Drugom svetskom ratu Dragoljuba Dražu Mihailovića. Na suđenju pred Vojnim
sudom u Beogradu Mihailović je osuđen na smrt zbog izdaje. Streljan je 17. jula
iste godine.
1972. godine – Velika Britanija i
Kina saglasile su se da razmene ambasadore 22 godine pošto je London priznao vladu u
Pekingu. Britanci su zatvorili konzulat na Tajvanu.
1975. godine – Umro je Ivo Andrić, jedan od najvećih jugoslovenskih pisaca 20. veka, čije je delo donelo ugled i međunarodno priznanje jugoslovenskoj književnosti. On je jedini jugoslovenski književnik dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1961. godine. Kao gimnazijalac, bio je vatreni pobornik integralnog jugoslavenstva, pripadnik je nacionalističkog pokreta Mlada Bosna i strastveni je borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda Austrougarske monarhije. Školovao se u Sarajevu, Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu gde je odbranio doktorsku disertaciju. U književnost ulazi 1911. godine pesmama u prozi. Svoju uspešnu diplomatsku karijeru započinje početkom 1920. godine. Tokom 1939. godine doživljava politički vrhunac postavljanjem za opunomoćenog minister i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Nakon bombardovanja Jugoslavije 7. aprila 1941. godine, Andrića su penzionisali i on živi u iznajmljenoj sobi u Beogradu gde do kraja rata završava dela “Travnička hronika” i “ Na Drini ćuprija”. Redovan član SANU postaje 1946. godine. „Za epsku snagu“ kojom je „oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje“, Ivo Andrić 1961. godine dobija Nobelovu nagradu. Besedom „O priči i pričanju“ zahvalio je na priznanju a celu nagradu iz dva dela poklanja bibliotekarskom fondu Bosne i Hercegovine. Najznačajnija dela: “Ex ponto”, “Znakovi pored puta”, “Na Drini ćuprija”, “Travnička hronika”, “Gospođica”, “Prokleta avlija”, “Nemiri”, “Most na Žepi”, “Razgovor sa Gojom”, “Jelena žena koje nema”. Sahranjen je u Aleji velikana na Novom groblju u Beogradu.
1986. godine - Kosmonauti Vladimir Solovjov i Leonid
Kizim postali prvi članovi posade sovjetske kosmičke stanice "Mir".
1990. godine – Sovjetski parlament
izglasao je uvođenje višepartijskog sistema, nakon 72-godišnjeg monopola na
vlast Komunističke partije.
1992. godine – U zemljotresu na
istoku Turske je poginulo najmanje 570 ljudi.
1993. godine - Umro srpski slikar i istoričar
umetnosti Pavle Vasić, profesor Filozofskog fakulteta i Univerziteta umetnosti
u Beogradu. Slikarstvo je učio u Umetničkoj školi u Beogradu, privatnoj školi
Jovana Bijelića. Dela: "Uvod u likovne umetnosti", "Doba
baroka", "Anastas Jovanović", "Dimitrije Avramović",
"Uroš Knežević", "Nošnja naroda Jugoslavije kroz istoriju",
"Uniforme srpske vojske 1808-1918.", "Primenjena umetnost kod
Srba", "Umetnički život, 1 i 2".
1995. godine – U Beogradu je u 72.
godini umro popularni pozorišni i filmski glumac Mija Aleksić. Kao mali preživeo je streljanje u Kragujevcu. Bio je
član Narodnog pozorišta u Beogradu i Jugoslovenskog dramskog pozorišta. Ukupno
je odigrao oko 290 uloga a među najpoznatijim ulogama su mu u “Servisnoj
stanici”, “Ogledala građanina pokornog”, “Deset zapovesti”, “Užička republika”,
“Maratonci trče počasni krug”, “Čovek sa četiri noge”, “Varljivo leto”. Za svoja
ostvarenja nagrađen je svim najvećim društvenim priznanjima: Dobričin prsten,
Statueta ćuran, Nušićeva nagrada i Sterijina nagrada. Na danima “Mije Aleksića”
u Gornjem Milanovcu, u glumčevu čast je 2018. godine ustanovljena nagrada “Mija
Aleksić” koja se dodeljuje glumcu za izuzetan doprinos umetnosti glume, čiji je
prvi dobitnik Nenad Jezdić. Sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom
groblju u Beogradu.
1996. godine - Umro Kšištof Kišlovski, poljski
filmski i TV režiser. Kišlovski je bio jedan od najuticajnih savremenih
poljskih filmskih režisera i scenarista,. Njegova najpoznatija dela svakako su
ciklus kratkih televizijskih filmova “Dekalog” i filmska trilogija “Tri boje”.
1998. godine – Predsednik Južne
Koreje Kim Dae Džong, koji
je i sam bio zatvaran zbog političkih uverenja, doneo je odluku o masovnoj amnestiji
koja je obuhvatila preko pet miliona osoba, od političkih zatvorenika do
pijanih vozača kojima su bile oduzete vozačke dozvole.
1999. godine – Na Kosovu, u
eksplozijama bombi u centru Podujeva i na pijaci u Kosovskoj Mitrovici poginulo
je šestoro i ranjeno više od 50 ljudi, a u napadima oružane formacije kosovskih
Albanaca “Oslobodilačka vojska Kosova” kod Vučitrna poginula su dva pripadnika
Vojske Jugoslavije.
2002. godine – Vlada Angole je
proglasila jednostrano primirje u 27-godišnjem građanskom ratu sa
pobunjenicima-pripadnicima Nacionalne Unije za nezavisnost Angole UNITA.
2004. godine – Umro je austrijski kardinal Franc Kenig, poznat po zalugama u povezivanju vera. On je godinama radio na uspostavljanju veza između Vatikana i komunističkih država. Na njegovu inicijativu 1964. godine osnovana je Fondacija “Pro orijente”, koja se bavi dijalogom između rimokatoličke i pravoslavne crkve.
2013. godine – Novi papa postao je
Argentinac Horhe Mario Bergoljo,
koji je izabrao ime papa Franja.
Na mesto poglavara Rimokatoličke crkve izabran je pošto se njegov
prethodnik Benedikt Šesnaesti povukao
sa te dužnosti 28. februara.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici!